Jak leczyć trzustkę? Poznaj przyczyny i sposoby terapii chorób trzustki

W naszym organizmie trzustka pełni ważne funkcje trawienne i hormonalne, dlatego, gdy szwankuje, pojawiają się nieprzyjemne dolegliwości. Ponieważ nieleczone mogą skutkować groźnymi powikłaniami, warto wiedzieć jak je rozpoznać i kiedy udać się do lekarza. Poniżej wyjaśniamy, jakie są objawy zapalenia trzustki, czyli najczęściej występującego schorzenia tego organu, które dotyka zwykle ludzi po 40. roku życia. Podpowiadamy również, jak leczyć trzustkę, gdy już dojdzie do jej uszkodzenia i jakie znaczenie w terapii ma odpowiednia dieta oraz zioła.

Jakie funkcje pełni trzustka w naszym organizmie?

U człowieka trzustka jest podłużnym narządem (a dokładnie gruczołem) przebiegającym w poprzek górnej części jamy brzusznej, mniej więcej pośrodku, między kręgosłupem a żołądkiem. W jej pobliżu znajdują się dwunastnica i śledziona. Ma podłużny i nieregularny kształt, a jej długość może wynosić od kilkunastu do nawet 20 cm. Położenie trzustki warto znać, aby właściwie rozpoznać objawy zapalenia tego organu.  Ten ważny gruczoł składa się z dwóch części odpowiadających za różne funkcje:

• część wewnątrzwydzielnicza – jest odpowiedzialna za produkcję hormonów, takich jak insulina i glukagon, które odgrywają kluczową rolę w regulowaniu poziomu cukru we krwi,
• część zewnątrzwydzielnicza – bierze udział w procesie trawienia pokarmów poprzez wytwarzanie tzw. soku trzustkowego zawierającego ważne enzymy trawienne; jest on wprowadzany do dwunastnicy (wraz z żółcią z wątroby) w celu dalszego trawienia miazgi pokarmowej wychodzącej z żołądka.

Jak widać, trzustka wykonuje w naszym organizmie wiele ważnych zadań. Niestety jej uszkodzenia i takie schorzenia jak zapalenie, wpływają negatywnie na pracę obu jej części, a więc na funkcje hormonalne i trawienne. 

Najczęstsze przyczyny zapalenia trzustki

W większości przypadków leczenie trzustki jest konieczne, gdy dochodzi do jej zapalenia, ponieważ jest to najczęściej diagnozowane schorzenie tego organu. Występuje ono pod dwiema postaciami – ostrej (OZT)  i przewlekłej (PZT). W obu przypadkach należy liczyć się z przykrymi dolegliwościami i długiej terapii, o czym więcej napiszemy niżej.  Do stanu chorobowego dochodzi głównie u osób dorosłych powyżej 40. roku życia i wówczas za  jego powstaniem stoją przede wszystkim takie czynniki jak:

• nadużywanie alkoholu (odpowiada za większość przypadków zapalenia trzustki),
• kamica żółciowa,
• urazy jamy brzusznej.

Ryzyko pojawienia się choroby zwiększa się u osób palących papierosy, nadużywających medykamentów np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych NLPZ, cierpiących na niektóre choroby np. przewlekłą niewydolność nerek, czy też stosujących nieprawidłową dietę (zbyt tłuste i obfite posiłki). Pewien odsetek przypadków zachorowań na OZT lub PZT związany jest z zakażeniami wirusowymi oraz chorobami autoimmunologicznymi.   Bez względu na przyczynę stan zapalny trzustki polega na nadmiernej produkcji enzymów trawiennych, które przedostają się do otaczających tkanek i uszkadzają je. W skrajnym przypadku wskutek takiego procesu może dojść do martwiczej postaci zapalenia, a nawet uszkodzenia sąsiednich organów.  Warto przy okazji wspomnieć, że trzecią i bardziej niebezpieczną chorobą jest rak trzustki, który występuje częściej u mężczyzn, ujawnia się zwykle po 60. roku życia i często bardzo długo nie daje żadnych objawów. Niestety to powoduje późne wykrycie choroby, co praktycznie pozbawia chorego szans na wyleczenie. 

Objawy ostrego zapalenia trzustki (OZT) i sposób jego leczenia

Różnica między ostrym a przewlekłym zapaleniem trzustki dotyczy czasu trwania choroby oraz jej przebiegiem. Ostre zapalenie (OZT) pojawia się nagle. Objawia się silnym, opasającym i promieniującym do kręgosłupa bólem nadbrzusza. Mogą mu towarzyszyć nudności, wymioty, gorączka, dreszcze, obniżona perystaltyka jelit (problem z wypróżnianiem), a czasami także przyśpieszone tętno oraz obniżenie ciśnienia krwi. Brzuch pacjenta jest najczęściej nabrzmiały (wzdęty) i wykazuje bolesność przy uciskaniu go palcami. Przyczyną tych dolegliwości jest zwykle długotrwałe spożywanie nadmiernej ilości alkoholu lub kamica żółciowa.  Atak bólowy mogący świadczyć o OZT wymaga pilnej interwencji lekarskiej. Pacjent zwykle musi być hospitalizowany, a leczenie trzustki w tym przypadku polega najczęściej na podawaniu leków przeciwbólowych i osłabiających wytwarzanie soków trawiennych. Ważne jest także uzupełnienie płynów oraz wdrożenie lekkiej diety ubogotłuszczowej. Jeśli jest to konieczne, pokarmy podawane są drogą pozajelitową. W niektórych sytuacjach, gdy np. gdy dochodzi do martwiczych zmian lub infekcji bakteryjnej, niezbędna jest antybiotykoterapia, a nawet zabieg chirurgiczny polegający na wycięciu fragmentu organu. 

Objawy przewlekłego zapalenia trzustki (PZT)

Jak sama nazwa wskazuje, przewlekła odmiana zapalenia trzustki jest schorzeniem długotrwałym. Polega na pojawianiu się w różnych odstępach czasu stanów zapalnych. Ponieważ prowadzą one do stopniowego zastępowania zdrowej tkanki organu tkanką włóknistą, efektem choroby jest jego niewydolność.  Objawy PZT tylko nieznacznie różnią się od symptomów ostrego zapalenia i zalicza się do nich przede wszystkim:

• nawracający ból brzucha o różnym nasileniu, pojawiający się najczęściej po posiłku i trwający średnio kilka dni (zlokalizowany jest zwykle w lewej, górnej części jamy brzusznej i może promieniować do kręgosłupa),
• stopniowa utrata masy ciała pomimo dobrego apetytu,
• problemy z tolerancją glukozy, w końcu nawet rozwijająca się cukrzyca,
• świąd skóry,
• częste biegunki tłuszczowe,
• wzdęcia,
• wymioty,
• żółtaczka (np. lekkie zażółcenie gałek ocznych i skóry). 

Podobnie jak w przypadku ostrego przebiegu zapalenia, tak i w przewlekłej jego odmianie przyczyną choroby jest głównie nadużywanie alkoholu. Choć w tym przypadku ważnymi czynnikami ryzyka są również: zła dieta, otyłość i nadużywanie niektórych leków. Dużo rzadziej powodem pojawienia się choroby jest nadczynność przytarczyc, hiperkalcemia, czy niewydolność nerek.

Jak wygląda diagnostyka chorób trzustki?

  Zanim podejmie się leczenie trzustki, najpierw należy prawidłowo zdiagnozować chorobę. W pierwszej kolejności niezwykle ważne jest, by umieć samodzielnie rozpoznać opisane wyżej objawy i właściwie je zinterpretować. Do najważniejszych z nich należy ból brzucha, który w przypadku schorzeń trzustki jest zwykle dość intensywny i zlokalizowany w konkretnym miejscu, dlatego trudno go przeoczyć. Nie należy go też bagatelizować, ponieważ jeśli dojdzie do ostrego, szczególnie martwiczego zapalenia gruczołu, powikłania mogą być bardzo poważne, nawet o charakterze ogólnoustrojowym.  Do precyzyjnej diagnozy OZT bądź PZT zazwyczaj wystarcza szczegółowy wywiad i zwykłe badanie lekarskie (np. palpacyjne brzucha). Niekiedy konieczne jest przeprowadzenie kilku dodatkowych badań specjalistycznych. Do badań tych należą m.in.:

• oznaczenie stężenia enzymów trzustki (lipazy i amylazy) w surowicy krwi i moczu (uwaga: wyniki badań nie zawsze są jednoznaczne, dlatego nie mogą być podstawą ostatecznej diagnozy),
• USG (jest to podstawowe badanie pozwalające zdiagnozować PZT oraz jego przyczynę np. kamicę żółciową),
• tomografia komputerowa jamy brzusznej,
• ECPW – tzw. wsteczna endoskopowa chalongiografia – jest to badanie inwazyjne, dlatego przeprowadza się je w wyjątkowych sytuacjach i wyłącznie w warunkach szpitalnych,

Czasami zaleca się też wykonanie badań uzupełniających np. na poziom OB i glukozy we krwi, czy próby wątrobowe, dzięki którym można uzyskać pełniejszy obraz stanu zdrowia pacjenta. 

O przeprowadzeniu powyższych badań decyduje lekarz. Warto pamiętać, że choć badanie enzymów można zrobić we własnym zakresie w laboratorium analitycznym (np. na obecność amylazy w moczu), to jednak nie powinno się na podstawie otrzymanego wyniku samodzielnie stawiać diagnozy. Często zdarza się, że przy zapaleniu trzustki stężenie enzymów jest prawidłowe. Z kolei podwyższona obecność amylazy w moczu może oznaczać także zupełnie inne schorzenie np. problemy z pęcherzykiem żółciowym, jajnikami, nerkami, a nawet płucami. Właśnie dlatego wszelkie niepokojące objawy ze strony trzustki należy konsultować z lekarzem.

Jak leczyć trzustkę?

Pojawienie się objawów zapalenia trzustki, nawet jeszcze tych w łagodnej formie, wymaga rozpoczęcia odpowiedniej terapii. Metodę leczenia należy dostosować do rodzaju i stopnia zaawansowania choroby. Niestety, jeśli zapalenie nie ma podłoża autoimmunologicznego, terapia ma charakter niemal wyłącznie objawowy, czyli polega na zwalczaniu stanu zapalnego, bólu oraz zaburzeń metabolicznych związanych z nieprawidłowym wydzielaniem hormonów np. insuliny. 

Do najczęstszych sposobów terapii chorób trzustki zalicza się:

• dietę,
• leki farmakologiczne, w tym te o działaniu przeciwbólowym,
• podawanie insuliny, jeśli u chorego rozwinęła się cukrzyca,
• zabiegi endoskopowe (np. usuwanie torbieli lub złogów, czy też poszerzenie przewodu trzustkowego),
• operacje chirurgiczne (stosowane są w ciężkich przypadkach, gdy inne metody terapeutyczne nie dają oczekiwanego rezultatu).

Najważniejszą rolę w leczeniu trzustki, szczególnie w przypadku zdiagnozowanego PZT, odgrywa dieta oraz farmakologia.

Dieta w leczeniu chorób trzustki

Warto wiedzieć, że specjalna dieta zalecana jest zarówno pacjentom chorującym na przewlekłe zapalenie trzustki, jak i osobom po przebytym ataku ostrej odmiany tej choroby. Zasady żywieniowe powinny być ustalane indywidualnie w zależności od stanu zdrowia pacjenta. Po ostrym zapaleniu trzustki specjalnych zaleceń dietetycznych należy zazwyczaj przestrzegać przez około 6 tygodni. Natomiast w przypadku nawracających i przewlekłych problemów wskazana jest trwała zmiana nawyków żywieniowych. 

Dieta w chorobach trzustki jest przede wszystkim niskotłuszczowa i lekkostrawna, początkowo także ze zmniejszoną ilością białka. Podstawową zasadą dietetyczną jest całkowite odstawienie alkoholu i rzucenie palenia. Ważne jest również spożywanie niewielkich posiłków w regularnych odstępach czasu – powinno ich być w ciągu dnia około 4 lub 5. Jadłospis nie powinien zawierać ciężkostrawnych i tłustych pokarmów oraz tych, które mogą podrażnić trzustkę.

Wykluczyć więc należy:

• potrawy smażone oraz tłuste sosy,
• tłuste mięsa, wędliny i ryby,
• sery żółte, majonez, śmietanę,
• masło, smalec, margarynę,
• ciasta z kremem,
• warzywa powodujące wzdęcia np. kapustę, rośliny strączkowe, cebulę,
• zbyt dużą ilość surowych owoców i warzyw,
• produkty zbożowe z dużą ilością błonnika np. kasze, pieczywo pełnoziarniste,
• ostre przyprawy typu pieprz, chilli,
• mocną kawę i herbatę. 

W menu osoby cierpiącej na dolegliwości ze strony trzustki powinny dominować dania gotowane lub pieczone w folii. Do tego chude mięsa (najlepiej drób i cielęcina), wędliny i nabiał z niską zawartością tłuszczu. Warto stawiać również na delikatne pieczywo pszenne, oliwa z oliwek, zupy przecierowe, warzywa i owoce gotowane, makarony, biały ryż itp. 

W przypadku przewlekłego zapalenia trzustki (PZT) pacjenci często borykają się z utratą masy ciała. Dlatego dieta powinna przewidywać dostarczanie odpowiedniej liczby kalorii w ciągu dnia. Menu opiera się głównie na białku i węglowodanach, jednak w przypadku występujących u chorego problemów z cukrzycą konieczne jest unikanie cukrów prostych, czyli np. białego cukru i słodyczy, ale także miodu, czy słodkich owoców typu banany i winogrona. 

W niektórych przypadkach, gdy chory organ powoduje zaburzenia wchłaniania substancji odżywczych z pokarmów, konieczne jest przyjmowanie preparatów witaminowych. 

Zioła na trzustkę

W leczeniu trzustki, zwłaszcza chorób przewlekłych, pomocna okazuje się ziołoterapia. Najczęściej polecane są mieszanki ziół o szerokim działaniu: przeciwzapalnym, przyspieszającym regenerację gruczołu, czy też ułatwiającym trawienie poprzez wspomaganie wydzielania enzymów trzustkowych. Przykładem sązioła na trzustkę Haima ( https://organis.pl/haima-trzustka-ekologiczne-ziola/) – jest to mieszanka specjalnie dobranych 4 naturalnych ziół, które poprzez wspólne działanie dają doskonałe efekty terapeutyczne. Ich stosowanie poleca się osobom w okresie rekonwalescencji po przebytym ostrym zapaleniu trzustki, jak również chorym cierpiącym na schorzenia przewlekłe o różnym stopniu nasilenia. 

W mieszance znajdują się następujące zioła:

• tatarak – jego zadaniem jest pobudzanie wydzielania żółci i soków trawiennych, a także mukopolisacharydów chroniących błonę śluzową żołądka. Wspomaga więc procesy trawienne i łagodzi dolegliwości żołądkowe. Jest też skuteczne przy kolkach czy wzdęciach. Dodatkowo tatarak wykazuje działanie przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne,
• mniszek lekarski – stosowany we wszelkich schorzeniach związanych z wydzielaniem żółci. Pobudza wątrobę do jej wydzielania, a działając przeciwskurczowo, ułatwia jej transport do dwunastnicy. Dodatkowo roślina wspomaga produkcję soków żołądkowych, które również uczestniczą w procesie trawienia,
• macierzanka piaskowa – wykazuje pozytywny wpływ na cały układ pokarmowy poprzez rozluźnianie jego mięśni. Poprawia trawienie i działa wiatropędnie,
• pokrzywa – wspomaga oczyszczanie organizmu ze szkodliwych produktów przemiany materii. Oprócz tego pomaga w pozbyciu się złogów żółciowych z układu pokarmowego. Jednocześnie pobudza wydzielanie soków żołądkowych, tym samym poprawiając pracę wątroby, trzustki i żołądka, a więc także procesów trawiennych. 

Warto pamiętać, że zioła, choć są dostępne bez recepty, nie powinny być stosowane bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem, zwłaszcza podczas przyjmowania jakichkolwiek środków farmakologicznych. Szczególnie niebezpieczne jest samodzielne mieszanie różnych gatunków ziół – pod tym względem bezpieczniej wybierać gotowe mieszanki, które są opracowywane przez specjalistów. 

Farmakologiczne leczenie trzustki

Do najczęściej stosowanych leków w terapii ostrego oraz przewlekłego zapalenia trzustki należą środki przeciwbólowe, ponieważ ból brzucha w przebiegu tych schorzeń jest wyjątkowo dotkliwy dla pacjentów. Do jego zwalczania nie zaleca się jednak popularnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Mogą one nasilić chorobę. Z reguły przepisywane są medykamenty z grupy tzw. koanalgetyków oraz opoidów.

Jeśli chodzi o dodatkowe środki farmakologiczne, w niektórych przypadkach konieczne jest podawanie choremu np. leków zastępujących enzymy trzustkowe, gdy organ ten wykazuje pod tym względem niewydolność. Dość często pacjenci muszą również przyjmować preparaty witaminowe podczas stosowania diety niskotłuszczowej. Niektóre witaminy (np. A, D i E) są bowiem przyswajalne przez organizm poprzez rozpuszczenie ich w tłuszczu, którego podaż podczas diety na trzustkę jest zbyt niska. 

Wszelkie objawy zapalenia trzustki nigdy nie powinny być lekceważon. Niepodjęcie terapii może doprowadzić do poważnych powikłań. Najczęściej są to torbiele, martwica, czy też przetoki trzustki, które nierzadko wymagają interwencji chirurgicznej. Powikłania mogą mieć jednak także charakter ogólnoustrojowy np. prowadzić do cukrzycy, zakażenia organizmu, niewydolności nerek, zwężenia dwunastnicy, a także raka trzustki. Ryzyko zachorowania na nowotwór dotyczy szczególnie osób cierpiących na PZT. Przestrzeganie właściwej diety i zaleceń lekarza dotyczących np. całkowitej abstynencji, a także stosowanie wspomagającej terapii przy pomocy ziół pozwala nie tylko złagodzić przebieg choroby, ale przede wszystkim uniknąć jej groźnych powikłań.